Δρ. Ιωάννης Μ. Νομικός
(Διευθυντής- RIEAS)
Copyright: www.rieas.gr
Σημ. Η Ομιλία αυτή έλαβε χώρα στην Ημερίδα που διοργανώθηκε από τη ΠΟΣΕΥΠ με θέμα: Κράτος-Ασφάλεια και ο Ρόλος των Υπηρεσιών Πληροφοριών: Η Περίπτωση της Ελλάδας, Τετάρτη 11 Ιουνίου 2008, King George Palace, Αθήνα, Ελλάδα.
Ξεκινώντας την ομιλία μου θα ήθελα να επισημάνω ότι μια σειρά νέων προκλήσεων έχει πλέον να αντιμετωπίσει η Κοινότητα των Πληροφοριών τον 21ον αιώνα. Στο χαοτικό μεταψυχροπολεμικό τοπίο έχει ανακύψει πλέον μια σειρά νέων θεμάτων προς διερεύνηση και μια ποικιλία νέων απειλών που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Η σημερινή εποχή, η εποχή της πληροφορίας προβάλλει λίαν σοβαρές προκλήσεις για την παραδοσιακή «τέχνη» της ανάλυσης πληροφοριών.
Στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, η τρομοκρατία παραμένει ένα μείζον ζήτημα τόσο για την εθνική όσο και για την διεθνή ασφάλεια. Ως συνέπεια της αύξησης των ασύμμετρων απειλών, οι κυβερνήσεις κρατών δίνουν μεγαλύτερο βάρος πλέον στην ασφάλεια των πολιτών. Η κατανόηση του τρόπου δράσης και σκέψης των τρομοκρατών, η ιεράρχηση των απειλών και η συνειδητοποίηση της απειλής σε όλο το φάσμα της θα βοηθήσει ουσιαστικά τις κυβερνήσεις να ανταποκριθούν στην πραγματικότητα της εποχής της διεθνούς τρομοκρατίας.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 ήταν η αναποτελεσματική διανομή και ανάλυση πληροφοριών.
Οι τρομοκρατικές ενέργειες στις ΗΠΑ, όσο και στην Ισπανία (11 Μαρτίου 2004 στην Μαδρίτη) και στην Αγγλία (7 Ιουλίου στο Λονδίνο) αποτελούν ένδειξη αν όχι απόδειξη της ελλιπούς διανομής πληροφοριών και ανάλυσης από τις υπηρεσίες πληροφοριών.
Τι εννοώ με αυτό που σας ανέφερα παραπάνω. Στην περίπτωσης της τρομοκρατικής επίθεσης στην Μαδρίτη το 2004, ορισμένοι από τους υπόπτους είχαν απασχολήσει τις ισπανικές και γαλλικές αρχές, αλλά είχαν αφεθεί ελεύθεροι λόγω ελλείψεως στοιχείων. Το 2003 δύο από αυτούς βρίσκονταν σε λίστα υπόπτων που είχε παραδώσει η μαροκινή υπηρεσία πληροφοριών στην ισπανική εξαιτίας εμπλοκής τους στην Καζαμπλάνκα σε απόπειρα τρομοκρατικής επίθεσης. Παρόλα αυτά, οι ίδιοι συνέχιζαν να δρουν ανενόχλητοι στην ισπανική πρωτεύουσα.
Περισσότερο χαρακτηριστικό είναι αυτό που συνέβη τον Απρίλιο του 2004: οι Αμερικανοί καθυστέρησαν να παράσχουν στην Γερμανία στοιχεία για κάποια μέλη της Αλ Κάιντα και ως, εκ τούτου, ο Μουνίρ Ελ Μοτασάδεκ (ύποπτος λόγω εμπλοκής του στην επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου) αφέθη ελεύθερος από τις φυλακές του Αμβούργου, λίγο προτού εμφανιστεί στο δικαστήριο.
Αποτέλεσμα των περιπτώσεων που σας περιέγραψα αποδεικνύει ότι η συνεργασία στους τομείς πληροφοριών και ασφάλειας μετά την 11η Σεπτεμβριου συνεχίζει να προβληματίζει τις κυβερνήσεις αρκετών κρατών λόγω του συνδυασμού ενός δικτυοκεντρικού κόσμου που διευκολύνει τις τρομοκρατικές ομάδες με μια εθνοκεντρική αντίληψη για την ανάλυση των πληροφοριών.
Στην Κοινότητα των Πληροφοριών, οι αναλυτές δίνουν δικαιολογημένα μεγάλη σημασία στην προστασία των πηγών τους, έχουν διαφορετική αντίληψη για τη μυστικότητα και την εχεμύθεια και τείνουν να αποφεύγουν την ανταλλαγή σε μεγάλη κλίμακα των πληροφοριών τους. Η αρχή προστασίας των πηγών είναι βαθιά ριζωμένη στην Κοινότητα των Πληροφοριών.
Επίσης, έχει παραβλεφθεί το γεγονός ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών είναι ενταγμένες στο κρατικό οικοδόμημα και ως αποτέλεσμα υποφέρουν από συγγενείς γραφειοκρατικές αδυναμίες. Το δεδομένο αυτό δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό λόγω της εξ ορισμού μυστικής δράσης των συγκεκριμένων υπηρεσιών.
Ακαδημαϊκοί αναλυτές που εξειδικεύονται στην δομή των υπηρεσιών πληροφοριών και ασφάλειας όπως η Λόρενς Λουσιγκάρτεν και ο Ιάν Λέι, έχουν διαπιστώσει σε έρευνες τους με στελέχη υπηρεσιών πληροφοριών ότι «πάνω από όλα οι αξιωματούχοι πληροφοριών και ασφάλειας είναι γραφειοκράτες. Ζουν με κανόνες και δρουν βάσει επιτροπών. Οι υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας μετατράπηκαν σε μεγάλες γραφειοκρατικές οντότητες στη μεταπολεμική περίοδο.»
Επίσης, όπως υπογραμμίζει ο Μάικλ Χέρμαν, βετεράνος των υπηρεσιών πληροφοριών της Αγγλίας και σημερινός ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, «η μεγάλη αλλαγή από το 1945 είναι ότι το ανθρώπινο δυναμικό στο τομέα των πληροφοριών αυξήθηκε δραματικά και πολλοί από τους εργαζόμενους απέκτησαν δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία.»
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο στις ΗΠΑ ο αριθμός των στελεχών των υπηρεσιών πληροφοριών και ασφάλειας ανέρχεται στο αριθμό των 82.000 άτομα και ο προϋπολογισμός αυτών των υπηρεσιών σε κάτι περισσότερο από 17 δισεκατομμύρια δολάρια. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν του Μάικλ Χέρμαν ότι η « οι υπηρεσίες πληροφοριών έχουν τα χαρακτηριστικά της Βεμπεριανής Γραφειοκρατίας» η οποία άλλαξε λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά είναι πανταχού παρούσα ως δομή.
Δηλαδή, η σύγχρονη διοικητική μεταρρύθμιση στις υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας χαρακτηρίζεται από την ουσιαστική διαφορά της με την παραδοσιακή βεμπεριανή γραφειοκρατία κατά το ότι στηρίζει την πρακτική της στη διοίκηση αποτελεσμάτων. Διοίκηση αποτελεσμάτων σημαίνει επικέντρωση της διοικητικής δράσης στα αποτελέσματα και όχι μόνο στις διαδικασίες όπως επιβάλει η «Βεμπεριανή Γραφειοκρατία» που πρέπει να ακολουθούνται για την επέλευσή τους.
Συνεπώς δυσχεραίνεται η αποτελεσματικότητα των αναλυτών στις υπηρεσίες πληροφοριών λόγω της ανορθοδοξίας της «Βεμπεριανής Γραφειοκρατίας» και των Ασύμμετρων Απειλών που έχουν να αντιμετωπίσουν οι υπηρεσίες πληροφοριών στις επόμενες δεκαετίες.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι περισσότερες υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας των ευρωπαϊκών κρατών και των ΗΠΑ έχουν προβεί σε σαρωτικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας και δράσης τους και στον τρόπο στρατολόγησης νέων στελεχών, με συνεχή εκπαίδευση, ενώ φροντίζουν ώστε το ανθρώπινο δυναμικό τους να προσαρμόζεται συνεχώς στο νέο περιβάλλον.
Όλες οι προαναφερθείσες αλλαγές έφεραν τις διαχειριστικές πρακτικές των υπηρεσιών αυτών πλησιέστερα προς τις υπάρχουσες τεχνικές των ιδιωτικών οργανισμών και συν τοις άλλοις υπήρξε σε πολλές περιπτώσεις και εκμοντερνισμός της υλικοτεχνικής υποδομής και δημιουργία νέων κτιριακών υποδομών.
Χάρη στις παραπάνω αλλαγές, οι υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας ευρωπαϊκών κρατών έγιναν αναπόσπαστα συστατικά μέρη του εκάστοτε κρατικού μηχανισμού και περισσότερο αντιπροσωπευτικές των κοινωνιών τους.
Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι αλλαγές αυτές συντελέστηκαν κατά την μετάβαση στην μεταψυχροπολεμική εποχή, και ενώ τα νέα δεδομένα επέβαλλαν αυστηρότερη επίβλεψη και αποτελεσματικότερη διαχείριση των υπηρεσιών αυτών από τις κοινωνίες τους.
Η σημερινή θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο στερέωμα ως αναπτυγμένης χώρας και κράτους μέλους διεθνών οργανισμών (ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένα Έθνη), όπως επίσης και κόμβος ενεργειακών δρόμων από την ανατολή στην δύση και λόγω της γεωοικονομικής της θέσης, απαιτεί ένα υψηλότερο επίπεδο ικανότητας, αποτελεσματικότητας και διαχείρισης ανθρώπινων πόρων με σκοπό να δημιουργηθεί μια Ελληνική Κοινότητα Πληροφοριών, η οποία θα μπορέσει να ανταποκριθεί στο ρόλο της και να αντιμετωπίσει τις απειλές του 21ου αιώνα.
Σε γενικές γραμμές, ο τομέας των υπηρεσιών πληροφοριών αντιμετωπίζει όσο ποτέ άλλοτε την ανάγκη προσαρμογής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Όπως και οι άλλες ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών, πιστεύω ότι η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών ακολουθεί την πορεία του εκσυγχρονισμού της και φάνηκε αυτό με την ψήφιση του Νομοσχεδίου από την Ελληνική Βουλή τον Φεβρουάριο του 2008.
Η θεσμοθέτηση του Συντονιστικού Συμβουλίου Διαχείρισης Πληροφοριών – η πρόληψη και η ενεργητική αντιμετώπιση ηλεκτρονικών επιθέσεων κατά δικτύων επικοινωνιών, εγκαταστάσεων αποθήκευσης πληροφοριών; – η παρουσία εισαγγελικού λειτουργού αρμόδιου για τον έλεγχο και νομιμότητα των ειδικών επιχειρησιακών δράσεων που αφορούν σε θέματα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου; - και τέλος η εξωστρέφεια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών να ανοίξει διόδους επικοινωνίας με ερευνητικά ιδρύματα της χώρας μας και του εξωτερικού αποτελούν τους καλύτερους οιωνούς για τον διεθνή σεβασμό των δραστηριοτήτων της.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα την προσοχή σας, η διεθνής συνεργασία, η δυναμική προσαρμογή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στα νέα εθνικά και υπερεθνικά δεδομένα είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την προστασία του Ελληνισμού.
Τέλος, επιθυμώ να σας αναφέρω την εμπειρία που έχουμε αποκομίσει από το Ερευνητικό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Μελετών (RIEAS), διότι πιστεύουμε ότι η εξωστρέφεια, η κατανόηση της κοινής γνώμης για το έργο που επιτελούμε ώστε να βοηθήσουμε συμπληρωματικά τις υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας της χώρας μας όπως και η διεθνής καταξίωση του ερευνητικού μας έργου συμμετέχοντας σε εξειδικευμένες ημερίδες στο εξωτερικό όπου μελετούνται θέματα που απασχολούν την λειτουργία των Υπηρεσιών Πληροφοριών, αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας με σημαντικούς φορείς οι οποίοι λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις, αλλά και ένα αποτελεσματικό εργαλείο προσαρμογής σε ένα άκρως ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπου τίποτα δεν είναι δεδομένο και διαρκώς αξιολογείσαι προκειμένου να επιβιώσεις και να προωθήσεις τις αρχές σου. Απαιτείται σκληρή δουλεία, επιμονή, υπομονή, και πολύ πειθαρχία.
Κατά τον ίδιο τρόπο, πιστεύω απόλυτα η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών είναι σήμερα περισσότερο αναγκαία από ποτέ αντιμετωπίζοντας πληθώρα απειλών όπως η λαθρομετανάστευση, οι επιδημίες και το οργανωμένο έγκλημα που αποτελούν μάστιγα στον 21ον αιώνα.
Επιτρέψτε μου κυρίες και κύριοι να ολοκληρώσω την ομιλία μου με την στιχομυθία που είχα πριν από λίγες μέρες με έναν βετεράνο Ρώσο αναλυτή των υπηρεσιών ασφάλειας της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Όταν τον ρώτησα να μου πει την άποψη του για την μεθοδολογία διαχείρισης και ανάλυσης πληροφοριών στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου - μου απάντησε – « η ανάλυση και διαχείριση πληροφοριών συγκρίνεται με την ανορθοδοξία ενός ταλαντούχου ζωγράφου. Η ανάλυση είναι τέχνη όχι επιστήμη που απαιτεί γνώσεις και εμπειρία που τις αποκτάς σε βάθος χρόνου αφού έχεις γευτεί αρκετές αποτυχίες. Δυστυχώς, οι επιτυχίες στις υπηρεσίες πληροφοριών δεν γίνονται γνωστές στην κοινή γνώμη παρά μόνο αφού περάσουν αρκετά χρόνια.»
Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας!