Ανδρέας Μπανούτσος
(Αναλυτής)
Copyright: www.rieas.gr
Στις μέρες μας οι πιο πολλοί πανεπιστημιακοί, ειδικοί σε θέματα τρομοκρατίας και δημοσιογράφοι ομιλούν για την απειλή που συνιστά η Ισλαμιστική τρομοκρατία για τη Δύση και αποτυγχάνουν να κατανοήσουν ότι η τρομοκρατία είναι μόνο ένα από τα μέσα που χρησιμοποιεί το ριζοσπαστικό Ισλάμ, προκειμένου να υπονομεύσει τις Δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Υπάρχουν και άλλα μέσα που χρησιμοποιούν οι Ισλαμιστές στην προσπάθειά τους να υπονομεύσουν τα πολιτιστικά θεμέλια των Δυτικών κοινωνιών και να εγκαθιδρύσουν το παγκόσμιο χαλιφάτο και τον Ισλαμικό νόμο(Σαρία) εκ των έσω. Ισλαμιστικά κεφάλαια και χορηγίες σε εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς στις Δυτικές χώρες είναι για παράδειγμα ένα ισχυρό μέσο που τους βοηθάει στην προώθηση των σκοπών τους. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι είναι πιο δόκιμη η χρήση του όρου Ισλαμιστική υπονομευτική δραστηριότητα(Islamist subversion) από τον όρο Ισλαμιστική τρομοκρατία (Islamist terrorism).
Η Βρετανική Yπηρεσία Aσφαλείας, η περίφημη ΜΙ5 μας δίνει έναν ορισμό της λέξης υπονομευτική δραστηριότητα(subversion): “Ο όρος υπονομευτική δραστηριότητα(subversion) χρησιμοποιείται προκειμένου να αναφερθεί στις πράξεις εκείνες που ως στόχο έχουν την ανατροπή ή υπονόμευση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με πολιτικά ή βίαια μέσα.” Αποτελεί η υπονομευτική δραστηριότητα απειλή για τις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες στον 21ο αιώνα? Σύμφωνα πάντα με την ΜΙ5 “από τα τέλη της δεκαετίας του 80,ειδικότερα μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την κατάρρευση του Σοβιετικού κομμουνισμού, η απειλή της υπονομευτικής δραστηριότητας μειώθηκε δραστικά και είναι πλέον ασήμαντη. Δεν ερευνούμε πλέον υποθέσεις υπονόμευσης του δημοκρατικού πολιτεύματος.”
Αξίζει όμως να αναρωτηθούμε. Είναι η απειλή της υπονομευτικής δραστηριότητας ασήμαντη? Πόσο ασήμαντη είναι η απειλή της Ισλαμιστικής υπονομευτικής δραστηριότητας?
Ο καθηγητής Anthony Glees, Διευθυντής του Κέντρου Σπουδών Ασφαλείας και Πληροφοριών στο Πανεπιστήμιο του Buckingham και ο Chris Pope αναλυτής της δεξαμενής σκέψης(think-tank) του RUSI(Royal United Services Institute) στην πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη τους “Όταν οι φοιτητές στρέφονται στην τρομοκρατία”(“When students turn to Terror”) η οποία δημοσιεύτηκε το 2005 από το Social Affairs Unit ,αναφέρουν ότι: “υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά μεταξύ της έννοιας της τρομοκρατίας και της έννοιας της υπονομευτικής δραστηριότητας. Ειδικότερα μπορεί να ειπωθεί ότι ένας τρομοκράτης δεν είναι απαραίτητο να ανήκει σε μια οργάνωση ενώ ένας υπονομευτής πρέπει. Ωστόσο είναι απολύτως λογικό να ισχυριστεί κανείς ότι πριν γίνει κάποιος τρομοκράτης (δηλαδή κάποιος που πραγματοποιεί τρομοκρατικές ενέργειες για πολιτικούς σκοπούς), θα πρέπει πρώτα να έχει γίνει υπονομευτής (δηλαδή μέλος μιας οργάνωσης ή ομάδας, η οποία μπορεί να έχει σκεφθεί την χρήση τρομοκρατικών ή βίαιων μεθόδων, αλλά να έχει αρνηθεί να τις χρησιμοποιήσει μέχρι εκείνη τη δεδομένη στιγμή).
Όταν αναφερόμαστε εδώ σε τρομοκράτες και εξτρεμιστές, εννοούμε ανθρώπους με συγκεκριμένες πολιτικές πεποιθήσεις, οι οποίοι είναι κάτι περισσότερο από απλοί εγκληματίες και αποτελούν μια απειλή ασφαλείας διαφορετικής τάξεως ακριβώς λόγω των ακραίων πολιτικών πεποιθήσεων που προσπαθούν να προωθήσουν.
Η κοινότητα των υπηρεσιών ασφαλείας (security community) αποδέχτηκε ότι από το 1992 η υπονομευτική δραστηριότητα δεν αποτελούσε πλέον έναν επιτρεπτό στόχο της δραστηριότητας των υπηρεσιών ασφαλείας. Ωστόσο, ισχυρίζονται, η αντι-τρομοκρατική δραστηριότητα είναι κατεξοχήν αντι-υπονομευτική δραστηριότητα και από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 η κοινότητα των υπηρεσιών ασφαλείας προσπαθεί να προλάβει την υπονομευτική δραστηριότητα. Η τρομοκρατία αισθάνονταν ότι αποτελούσε την νέα λέξη για την υπονομευτική δραστηριότητα.
Εμείς ωστόσο ισχυριζόμαστε ότι υπάρχει μια πραγματική διαφορά μεταξύ των δύο. Ο τρομοκράτης είναι κάποιος που έχει ήδη περάσει την διαχωριστική γραμμή μεταξύ αδράνειας και δράσης. Η υπονομευτική δραστηριότητα έχει να κάνει με την προετοιμασία του εδάφους που θα επιτρέψει το πέρασμα στην τρομοκρατική δραστηριότητα. Είναι η υπονομευτική δραστηριότητα που υποκινεί το άτομο και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την τρομοκρατία και τον εξτρεμισμό. Ένας υπονομευτής δεν είναι πάντα και τρομοκράτης, ο τρομοκράτης όμως όταν ο σκοπός της τρομοκρατικής δραστηριότητας είναι πολιτικός είναι πάντα υπονομευτής. Δεν είναι παράλογο να ισχυριστεί κανείς ότι είναι ευκολότερο και καλύτερο να συλληφθεί ένας υπονομευτής όταν είναι ακόμα αυτό που είναι, πριν γίνει τρομοκράτης και το αποδείξει. Αυτό που μας απασχολεί εδώ είναι η τρομοκρατία , όπου η απειλή του θανάτου και της ακραίας βίας χρησιμοποιείται για την επίτευξη στόχων που θα ήθελαν πολύ χρόνο για να επιτευχθούν με κοινοβουλευτικά μέσα ή δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν καθόλου σε ένα δημοκρατικό σύστημα.”
Κατά τη γνώμη μου η Ισλαμιστική τρομοκρατία συνιστά μία επικίνδυνη υπονομευτική δραστηριότητα για τις Δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες, γιατί η Ισλαμιστική ριζοσπαστική ιδεολογία επιθυμεί μακροπρόθεσμα την καταστροφή του Δυτικού πολιτισμού και των αξιών του.
Ο καθηγητής Anthony Glees και ο Chris Pope υπογραμμίζουν ότι το πρόβλημα της τρομοκρατίας και της υπονομευτικής δραστηριότητας είναι πρωτίστως αλλά όχι μόνο ποινικό .“Εμπεριέχει ένα σημαντικό πολιτικό στοιχείο. Ωστόσο δεν αφορά από μόνο του τη θρησκεία ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Οι Ισλαμιστές είναι κάτι περισσότερο από απλοί εγκληματίες. Πιστεύουν σε μία ιδεολογία και οι πολιτικές ιδέες είναι πολύ σημαντικές για αυτούς. Είναι αλήθεια ότι και η θρησκεία είναι πολύ σημαντική για αυτούς. Ακόμη δεν γνωρίζουμε που βρίσκονται τα σύνορα μεταξύ θρησκευτικής πίστης και πολιτικής. Δεν μπορούμε να πούμε αν αυτοί που κηρύττουν την πολιτική βία είναι κληρικοί ή πολιτικοί. Ωστόσο οποιαδήποτε και αν είναι η απάντηση, οι αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας πρέπει να αποτελέσουν ανάχωμα στις προσπάθειες που κάνουν οι Ισλαμιστές να ριζοσπαστικοποιήσουν τους νέους μουσουλμάνους και να τους μετατρέψουν σε τρομοκράτες. Παρόλα αυτά είναι σαφές ότι για πολλούς μουσουλμάνους, συμπεριλαμβανομένων των πιο σημαντικών διανοουμένων τους, το Ισλάμ είναι μια επαναστατική θρησκεία η οποία ενθαρρύνει την κατάλυση των Δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών.”
Προσωπικά πιστεύω ότι η Ισλαμιστική ιδεολογία στον 21ο αιώνα αντιπροσωπεύει μια πολύ μεγαλύτερη απειλή για τις Δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες απ’ότι η κομμουνιστική ιδεολογία αντιπροσώπευε στον 20ο αιώνα. Αυτό που συνδέει τις δύο αυτές ιδεολογίες είναι ότι και οι δύο είναι ολοκληρωτικές και πως και οι δύο χρησιμοποιούν το εργαλείο της υπονομευτικής δραστηριότητας.
Ο Dr. Daniel Pipes Διευθυντής του Φόρoυμ της Μέσης Ανατολής (Middle East Forum) μια δεξαμενή σκέψης (think tank) με έδρα στις Η.Π.Α αναρωτιέται: “Ποιόν πολεμούμε? Δύο βασικοί ένοχοι έχουν αναδυθεί από την 11η Σεπτεμβρίου 2001.Η τρομοκρατία και το Ισλάμ. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου μεταξύ των δύο. Μια τρομοκρατική εκδοχή του Ισλάμ. Επιμένοντας ότι το Ισλάμ συνιστά τον εχθρό σημαίνει μια μόνιμη σύγκρουση πολιτισμών η οποία δεν μπορεί να κερδηθεί από τη Δύση. Αναφερόμενοι στην τρομοκρατία γενικά και αόριστα από την μια πλευρά και στο Ισλάμ από την άλλη δεν εξηγούμε το τρέχον πρόβλημα ούτε προσφέρουμε μια λύση. Το Ισλάμ καθεαυτό, αυτή η ιστορική θρησκεία, δεν αποτελεί το πρόβλημα, αλλά μια εξτρεμιστική εκδοχή αυτού.
Ευτυχώς οι ριζοσπάστες Ισλαμιστές αποτελούν το 10% με 15% των Μουσουλμάνων παγκοσμίως, το οποίο σημαίνει ότι μια σημαντική πλειοψηφία των ανθρώπων αυτών επιθυμεί μια πιο μετριοπαθή εκδοχή του Ισλάμ. Αυτό το γεγονός συνεπάγεται μια απλή και αποτελεσματική στρατηγική: την αποδυνάμωση του ριζοσπαστικού Ισλάμ ανά τον κόσμο και την ενδυνάμωση των μετριοπαθών μουσουλμάνων. Οι ριζοσπάστες Ισλαμιστές πρέπει να πολεμηθούν στο Αφγανιστάν, στη Σαουδική Αραβία, στις Η.Π.Α, στην πραγματικότητα παντού. Οι μετριοπαθείς μουσουλμάνοι θα αποτελέσουν τους συμμάχους κλειδί σε αυτόν τον αγώνα. Μπορεί στις μέρες μας να είναι αδύναμοι και φοβισμένοι, αλλά η συμμετοχή τους είναι κομβική αν θέλουμε ο μουσουλμανικός κόσμος να ξεφύγει από την τρέχουσα ροπή προς την ριζοσπαστικοποίηση. Αν η κυβέρνηση των Η.Π.Α βοηθήσει τους μετριοπαθείς μουσουλμάνους μπορεί να αναδυθούν σαν μια τρομερή δύναμη. Μόνο αν οι Η.Π.Α επικεντρωθούν στο ριζοσπαστικό Ισλάμ μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους από τον πιο αποφασισμένο εχθρό τους και ενδεχομένως να τον νικήσουν.” (1)
Ποια άλλα μέτρα όμως μπορούμε να υιοθετήσουμε προκειμένου να νικήσουμε την Ισλαμιστική υπονομευτική δραστηριότητα? Μήπως θα έπρεπε απλά να κηρύξουμε εκτός νόμου τις Ισλαμιστικές οργανώσεις?
Σύμφωνα με τον καθηγητή Anthony Glees και τον Chris Pope η εφαρμογή μιας πολιτικής απαγόρευσης των Ισλαμιστικών οργανώσεων το πιο πιθανό είναι να αποδειχτεί αναποτελεσματική, γιατί θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για τις υπηρεσίες ασφαλείας να ελέγξουν στην πράξη αυτή την απαγόρευση. Μια τέτοια πολιτική κατά τη γνώμη τους θα είναι το ίδιο αναποτελεσματική όσο και η απαγόρευση της χρήσης κινητών τηλεφώνων στα αυτοκίνητα.
Ο Francis Fukuyama ένας από τους πιο γνωστούς Αμερικανούς διανοούμενους σημειώνει τα εξής πολύ ενδιαφέροντα: “ Εμείς στη Δύση τείνουμε να βλέπουμε την Ισλαμιστική τρομοκρατία σαν κάτι που παράγεται σε προβληματικές περιοχές του κόσμου όπως το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Μέση Ανατολή γενικότερα και που εξάγεται στις Δυτικές χώρες. Υπάρχουν ωστόσο σοβαροί λόγοι που μας κάνουν να πιστέψουμε ότι μια κρίσιμη πηγή του σύγχρονου ριζοσπαστικού Ισλάμ δεν εστιάζεται κάπου στη Μέση Ανατολή, αλλά στη Δυτική Ευρώπη.
Ο Mohamed Bouyeri δολοφόνος του Ολλανδού παραγωγού ταινιών Theo Van Gogh, οι βομβιστές του Λονδίνου και της Μαδρίτης και οι τρομοκράτες της 11ης Σεπτεμβρίου όπως o Mohamed Atta, ριζοσπαστικοποιήθηκαν στην Ευρώπη. Στην Ολλανδία για παράδειγμα όπου το 6% του πληθυσμού είναι Μουσουλμάνοι, η ριζοσπαστικοποίηση του Μουσουλμανικού πληθυσμού είναι έντονη παρά το γεγονός ότι η Ολλανδία είναι μια σύγχρονη δημοκρατική χώρα. Και δεν υπάρχει τρόπος να προστατευθεί η Ολλανδία από αυτό το πρόβλημα.
Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που κάποιος σαν τον Osama bin Laden εμφανίζεται προσφέροντας στους νέους μουσουλμάνους μία παγκόσμια καθαρή εκδοχή του Ισλάμ απογυμνωμένη από τα τοπικά ήθη και παραδόσεις. Το ριζοσπαστικό Ισλάμ τους διδάσκει ότι είναι σεβαστά μέλη της παγκόσμιας μουσουλμανικής κοινότητας (Ούμα), στην οποία ανήκουν παρά το γεγονός ότι ζουν και κατοικούν στη γη των απίστων. Η θρησκεία δεν τηρείται πλέον, όπως σε μια αληθινή μουσουλμανική κοινωνία, μέσα από τη συμμόρφωση σε συγκεκριμένα κοινωνικά ήθη, αλλά είναι περισσότερο ζήτημα εσωτερικής πίστης. Αν αυτή είναι μια ακριβής περιγραφή μιας σημαντικής πηγής του ριζοσπαστικού Ισλάμ, τότε ακολουθούν ορισμένα συμπεράσματα. Πρώτον, η πρόκληση που το ριζοσπαστικό Ισλάμ συνεπάγεται δεν είναι παράξενη και πρωτοφανής. Η γρήγορη μετάβαση στη νεοτερικότητα πάντα προκαλούσε ριζοσπαστικοποίηση των μαζών. Έχουμε δει ακριβώς τις ίδιες μορφές αποξένωσης σε περασμένες γενιές νέων ανθρώπων οι οποίοι έγιναν αναρχικοί, κομμουνιστές, φασίστες ή ακόμα και μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Δυτικο-Γερμανική Bader- Meinhof. Η ιδεολογία αλλάζει, το ψυχολογικό όμως υπόβαθρο όχι.
Επιπρόσθετα η άνοδος του ριζοσπαστικού Ισλάμ είναι προϊόν της παγκοσμιοποίησης, πέρα από ένα θρησκευτικό φαινόμενο .Δεν θα είχε τέτοια δυναμική το φαινόμενο αυτό αν οι μουσουλμάνοι δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν ή να σερφάρουν στο Διαδίκτυο. Αυτό σημαίνει ότι το να διορθώσουμε την Μέση Ανατολή με το να φέρουμε τον εκσυγχρονισμό και τη δημοκρατία σε χώρες όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία δεν θα λύσει το πρόβλημα της τρομοκρατίας, αλλά μπορεί ενδεχομένως βραχυπρόθεσμα και να χειροτερέψει το πρόβλημα. Η δημοκρατία και ο εκσυγχρονισμός στον μουσουλμανικό κόσμο είναι μια επιθυμητή κατάσταση, αλλά θα συνεχίσουμε να έχουμε μεγάλο πρόβλημα με την τρομοκρατία στην Ευρώπη ανεξάρτητα με το τι θα συμβεί στον μουσουλμανικό κόσμο.
Η αληθινή πρόκληση της δημοκρατίας βρίσκεται στην Ευρώπη, όπου το πρόβλημα είναι εσωτερικής φύσεως και αφορά την ενσωμάτωση μεγάλων αριθμών οργισμένων νέων μουσουλμάνων στις Δυτικές κοινωνίες χωρίς να προκληθεί μια πιο οργισμένη αντίδραση από τους λαϊκιστές της άκρας Δεξιάς. Δύο πράγματα πρέπει να γίνουν: Πρώτον, χώρες όπως η Ολλανδία και η Μεγάλη Βρετανία πρέπει να αντιστρέψουν τις αντιπαραγωγικές πολιτικές της πολύ-πολιτισμικότητας, οι οποίες αποτέλεσαν καταφύγιο για τους ριζοσπάστες Ισλαμιστές και να πάρουν πιο ριζοσπαστικά μέτρα εναντίον τους. Δεύτερον, πρέπει να επαναπροσδιορίσουν την έννοια της εθνικής ταυτότητας, έτσι ώστε να είναι πιο δεκτική σε ανθρώπους που προέρχονται από ένα μη δυτικό πολιτισμικό υπόβαθρο.” (2)
Σε αυτόν τον αγώνα που διεξάγεται εναντίον της ισλαμιστικής υπονόμευσης όλα τα όπλα είναι σημαντικά. Ωστόσο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι στον 21ο αιώνα η ενδυνάμωση του ρόλου των υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας είναι ζωτικός αν θέλουμε οι φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες να παραμείνουν ισχυρές και ανθεκτικές απέναντι στην απειλή του υπονομευτικού ισλαμιστικού ολοκληρωτισμού.
Σημειώσεις:
1)Pipes D.(2002) Available from: http:// www.danielpipes.org/article/106
2)Fukuyama F.(2005): http://www.opinionjournal.com/editorial/feature.html?id=110007491